Bilişsel gerileme üzerine araştırmalar yapan Meksikalı nörolog Dr. Jesus Ramirez-Bermudez’e göre, ‘saat çizme testi’ demansın erken belirtilerini tespit etmek için etkili bir yöntem.
Analog bir saati ne kadar iyi çizebildiğinizi gösteren beş dakikalık basit bir çizimle, hafıza kaybı durumunun erken bir belirtisine sahip olup olmadığınızı test edebilirsiniz.
Testin bir görüntüsünü X’ hesabında paylaşan Dr. Ramirez-Bermudez, bu testi Birleşik Krallık’ta yaklaşık 944.000 kişiyi etkileyen demans da dahil olmak üzere nörolojik rahatsızlıkları olan hastaları tespit etmenin ‘en kolay ve en ucuz yollarından biri’ olarak tanımladı.
Clock drawing. It remains one of the easiest and cheapest ways to identify patients with mental/behavioral disorders who require further neurological & neuropsychological workup
Source: https://t.co/DspllJWWYA pic.twitter.com/AXX99eaiqk
— Jesus Ramirez-Bermudez (@JRBneuropsiq) May 29, 2023
Test için bir kişinin boş bir kâğıda bir saat kadranı çizmesi gerekiyor. Kişinin çizdiği dairenin içine 1’den 12’ye kadar tüm sayıları yerleştirmeleri, istenilen saate göre (örneğin 11’i 10 geçiyor) akrep ve yelkovanı çizmesi istenir.
Bu görev, hastanın saat kadranının neye benzediğini hatırlamasına dayanır. ‘Yürütücü işlev’ olarak bilinen ve görevleri nasıl planladığımızı, organize ettiğimizi ve tamamladığımızı içeren bir beceriyi ölçen bir testtir.
Yürütme işlevi, demans geliştiğinde ilk olarak bocalamaya başlayan bilişsel becerilerden biridir.
NHS tarafından onlarca yıldır kullanılan bu saat üzerinde eğri bir daire ve yanlış yerleştirilmiş rakamlar hastalığın erken belirtilerini gösterebilir.
Test nasıl yapılır?
Test, aşağıdaki kriterlerin her biri için bir puan verilerek puanlandırılır: Katılımcının saat çemberini ne kadar iyi çizdiği, sayıları doğru yere çizdiği, saate iki ibre çizdiği ve ibrenin istenilen saati doğru göstermesi…
Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Sistemi, hastanın doğru bir şekilde saat çizmeyi başarması halinde demansın ‘neredeyse dışlanacağını’ çünkü bu görevin çok çeşitli bilişsel beceriler gerektirdiğini söylüyor.
Birleşik Krallık Demans Rehberi, hafıza kaybı yaşadığından şüphelenen kişileri, akraba ve arkadaşlarını bu hızlı ve basit testi yapmaları için teşvik etmeye çağırıyor.
Eğer kişi saati doğru çizmekte zorlanıyorlarsa, bir hekiminden daha fazla tavsiye almaları gerekir.
Alzheimer Derneği tarafından yapılan son analizler, demansın Birleşik Krallık’a yıllık toplam maliyetinin 42 milyar Sterlin olduğunu ve bunun yükünü ailelerin çektiği tahmin ediliyor.
Alzheimer Hastalığı en yaygın demans türüdür ve Birleşik Krallık’ta 982.000 kişiyi etkilemektedir.
Saat çizme testi (Clock Drawing Test, CDT), özellikle nörolojik bozuklukların ve bilişsel işlev bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılan basit ama etkili bir testtir. Bu test, genellikle demans, Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı ve diğer bilişsel gerileme durumlarının taranmasında kullanılır. ilk kez 1953 yılında Gordon ve McCarthy tarafından kullanılmıştır. Ancak testin yaygın olarak nörolojik ve psikiyatrik değerlendirmelerde kullanılmaya başlanması, özellikle 1980’lerde olmuştur.
Nöroloji Uzmanı Dr. Güven Arslan
Alzheimer, bunamanın en yaygın nedenidir. Anksiyete, kafa karışıklığı ve kısa süreli hafıza kaybına neden olabilir.
Saat çizme testinin bir kişinin bilişsel ve motor becerilerini çeşitli alanlarda değerlendirirdiğini söyleyen Nöroloji Uzmanı Dr. Güven Arslan, test sayesinde bilgi sahibi olunan alanları şu şekilde özetledi:
1. Bilişsel Fonksiyonlar (Zihinsel İşlevler):
Saatin doğru şekilde çizilebilmesi, verilen saati doğru şekilde yerleştirmek ve sayıları doğru sırayla çizmek zaman ve mekân algısının bir göstergesidir.
2. İşlem Hızı ve Konsantrasyon:
Test, kişinin hızla ve doğru bir şekilde görevleri yerine getirme yeteneğini değerlendirir.
Konsantrasyon eksikliği, hatalar ve dağınıklıkla kendini gösterebilir.
3. Motor Beceri ve Koordinasyon:
Saat çizme sırasında kişinin motor becerileri de değerlendirilir. Çizim hataları, ince motor becerilerin zayıf olduğuna işaret edebilir.
4. Planlama ve Organizasyon Becerileri:
Saati doğru şekilde yerleştirme ve saat dilimlerinin doğru şekilde çizilmesi, kişinin planlama ve organizasyon yeteneklerini gösterir.
5. Uzamsal Algılama (Mekân Algısı):
Saati doğru şekilde yerleştirmek, bir kişinin uzamsal ilişkileri anlamasıyla ilgilidir. Eğer rakamlar ve akrep/yelkovan yanlış konumlandırılırsa, bu uzamsal algılama sorunlarını gösterebilir.
6. Bellek:
Zaman kavramı ve saatin doğru çizilmesi, kısa ve uzun vadeli bellekle ilişkilidir. Bu test, kişinin zamanla ilgili bilgi hatırlama becerisini de ölçer.
Görüldüğü gibi saat çizme testi değerlendirilirken yalnızca görsel açıdan tam olması değil birçok parametre testi uygulayan kişi tarafından takip edilmektedir. Bu nedenle testin uzman kliniklerde uygulanması gerekir.
Alzheimer’s Research UK’nin analizine göre, bir önceki yıl 69.178 olan demans hastalığından 2022 yılında 74.261 kişi ölmüştür ve bu rakam demans hastalığını ülkenin en büyük katili haline getirmektedir.
Nöroloji Uzmanı Dr. Güven Arslan, saat çizme testi hakkında sayısız geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları yapıldığını, ancak testin güvenilirliği ve geçerliliğinin çeşitli faktörlerden etkilenebileceğini, bu yüzden klinik uygulamalarda başka değerlendirme araçlarıyla birleştirilmesi gerektiğini ifade etti ve devam etti: “Örneğin kişiye bir harf verilip onunla başlayan bulabileceği kadar nesne bulması istenir. İz sürme testinde (Trail Making Test, TMT) kişinin sayıları ve harfleri sırasıyla birbirine çizgi ile bağlaması beklenir. Başka bir testte kişinin 100’den geriye 7’şer olarak sayması istenerek dikkat ve konsantrasyon değerlendirilmektedir. Bunlar gibi birçok küçük test ile mental kapasite değerlendirilmeye çalışılmaktadır.”
Yine de saat çizme testi, hangi tür demansın söz konusu olduğunu veya bilişsel işlevlerin kaybının ciddi bir hastalık, beyin enfeksiyonu veya ilaç reaksiyonu gibi başka bir durumdan kaynaklanıp kaynaklanmadığını söyleyemez.
Kaynak: Verywellhealth
Uzmanlar daha önceden de demansın erken belirtilerini tespit etmek için kullanılabilecek birkaç farklı testten söz etmişti.
Cambridge Üniversitesi’ne bağlı Cognetivity Neurosciences adlı bir şirket tarafından geliştirilen bir testte hastalara bir hayvanın yer aldığı ya da almadığı bir dizi görüntü gösteriliyor ve katılımcılardan ‘evet’ ya da ‘hayır’ tuşlarına basarak hızlı bir şekilde yanıt vermeleri isteniyor.
Montreal Bilişsel Değerlendirme (MoCA) adı verilen ve 1996 yılında oluşturulan 10 dakikalık bir başka test ise hastalardan şekiller çizmelerini, hayvanları isimlendirmelerini ve bir listeyi hatırlamalarını istemektedir.
Peki bu testleri kimlere yapalım? Kimlerde demansif bir süreçten şüphelenelim ?
Dr. Güven Arslan, demans hastalarının sıklıkla hafıza bozuklukları ile kliniklere başvurduklarını; eşyaların yeri, kişilerin isimleri, söyleneler ve yapılanların unutulduğunu, aslında bu gibi yakınmalardan daha önce ortaya çıkan, hasta yakınlarının farkedebileceği başka durumların olduğunu vurguladı ve bu belirtiler hakkında bilgi verdi:
“Önceden rahatlıkla yapılabilen fatura takibi ve ödemesi, sosyal aktiviteler, kitap-gazete okuma gibi günlük işlerde bozulmalar ve isteksizlik demansta erken belirtiler olabilir. Sosyal bir karakterin içe kapanması veya aksi durumlar gibi kişilik değişiklikleri demansı akla getirmelidir.”
Arslan, bu noktada bu değişimlerin ani geliştiği başka rahatsızlıkların demans ile karıştırılabileceğini, çünkü demansın ilerleyici ve zaman içinde yerleşen bir tablo olduğunu söyledi ve ekledi: “Kişilik değişiklikleri ve günlük aktivitelerde zorlanma haricinde, konuşma bozuklukları, kelime bulamama, isimlendirememe, tanıma güçlüğü gibi durumlar da demansın belirtisi olabilir. Gece-gündüz, zaman algısında bozulma, uyku düzeninde değişiklikler, davranış değişiklikleri yine inceleme gerektirebilir.”
Dr. Güven Arslan, son olarak demansın mental bozulmanın olduğu birçok nörolojik hastalığın nihai sonucu olduğunu, bu nedenle uzman kliniklerde değerlendirilmesi, altta yatan nöroljik hastalığa göre tedavi edilmesi gerektiğini ifade etti.
