Nurdoğan A. ERGÜN
Avrupa Birliği (AB), Paris İklim Anlaşması ve Yeşil Mutabakat çerçevesinde, gerek birlik içinde gerekse önemli ticari ilişkilerde bulunduğu ülkelerde çeşitli düzenlemeleri devreye almaya devam ediyor.
1 Ekim 2023 tarihinde bazı sektörlerde deneme süreci başlayan Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması (SKDM) ile ilgili süreç devam ederken, firmalar için farklı düzenlemelerle yeni yükümlülükler de başlıyor. Bunlardan biri de yakın zamanda yürürlüğe girecek olan AB Ormansızlaşma Yönetmeliği (EUDR).
30 Aralık 2024 tarihinden sonra AB’ye palm yağı, sığır, soya, kahve, kakao, kereste ve kauçuk ile bunlardan elde edilen sığır eti, mobilya veya çikolata gibi ürünleri satan firmalar, ormansızlaşmaya neden olmadığını kanıtlayacak ‘Durum Tespit Beyanı (Due Diligence)’ sunmak zorunda. Altı aylık bir ek süre tanınan küçük ve mikro işletmeler için ise uygulama başlangıç tarihi 30 Haziran 2025 olacak. Her ne kadar düzenleme ilk etapta AB iç pazarına yönelik gibi görünse de halen ihracatının yüzde 50’ye yakın bölümünü AB’ye yapan Türkiye’deki ihracatçıları da doğrudan ilgilendiriyor.
Düzenlemenin özellikle Türkiye açısından mobilya ve kauçuk sektörlerine önemli etkisi olacak gibi görünüyor. Zira Türkiye 2023 verilerine göre, 1.6 milyar dolar mobilya, 2 milyar dolarlık da kauçuk ürünlerini AB’ye ihraç etti. Bunun yanında gıda ürünleri sektörünü de yakından ilgilendiren bir düzenleme. Bu da AB’ye ihracatı olan Türk firmaları için tedarik zincirine dönük alınması gereken birçok ödevi beraberinde getiriyor.
Mevzuata uymayan ürün AB’ye giremeyecek
Mevzuat kapsamındaki söz konusu ürünlerin AB pazarına girişi için ormansızlaşmaya sebep olmadıklarının ispatı gerekiyor. Ahşap ve ahşap ürünleri içinse ormansızlaşmanın yanında orman bozulumuna yol açmadığının ve ilgili ülke mevzuatına uygun üretildiklerinin gösterilmesi, ürünlerin ormansızlaşmaya sebep olmayacak şekilde üretildiğini göstermeye yönelik özen yükümlülüğünün yerine getirilmesi şart.
Mevzuat kapsamı ürünlerin AB’ye ithalat prosedürleri kapsamında ekonomik operatörlerin bilgilendirme gereklilikleri, risk analizi ve risk önlemesini içeren üç aşamalı özen yükümlülüğü süreçlerini tamamlamaları gerekiyor.
Bu kapsamda; ürünün tedarikçileri, üretim yeri koordinatları, ormansızlaşmaya neden olmadığına ilişkin bilgilerin sağlanması, sağlanan bilgilere göre risk analizi yapılması, olası risklerin asgariye indirilmesi sürecinin tamamlanması gerekiyor. Özen yükümlülüğüne ilişkin beyan süreci tamamlanmadan mevzuat kapsamı ürünlerin AB’ye ithalatı mümkün olamayacak.
AB Ormansızlaşma Yönetmeliği, halihazırda ormansızlaşmaya en fazla sebep olan soya, kakao, palmiye yağı, kauçuk gibi ürünleri kapsıyor ve bu ürünlerin üreticilerine, ürünlerin üretimi esnasında ormansızlaştırmaya sebep olmadıklarını ispatlama yükümlülüğü getiriyor. Mevzuat kapsamında iki yılda bir yapılacak gözden geçirme sonucunda ürün kapsamı genişletilebilecek. Üretici ve ihracatçı firmaların bir takım izleme sistemi kurmaları sonucunu doğuracak olan düzenlemenin, 2025 yılı içinde finans kuruluşlarını da içerecek şekilde genişletilmesi bekleniyor.
Yönetmeliğe göre Avrupa Komisyonu önümüzdeki yılın ortalarında yapacağı bir değerlendirmeye istinaden, ormansızlaşma ve orman bozulmasına doğrudan veya dolaylı olarak katkıda bulunan finansal akışları önlemek için finansal kuruluşlara yönelik yeni düzenleyici yükümlülükler getirebilir. Ayrıca düzenlemenin, diğer doğal ekosistemleri ve yeni ürün gruplarını da içerecek şekilde genişletilme ihtimali bulunuyor.
Gümrük ve lojistik sektörleri hazır olmalı
UTİKAD Yönetim Kurulu Üyesi ve Obdan Sistem kurucu ortağı Arkın Obdan, AB Ormansızlaşma yönetmeliğinin her ne kadar en çok ihracatçı, ithalatçı ve üreticileri etkilese de lojistik ve gümrükleme sektörlerinin de uyumluluğun ön saflarında yer aldığını söyledi.
EUDR kapsamındaki malların taşınması ve gümrüklenmesinde yer alan şirketlerin ithalatçı ve ihracatçı tarafından gerekli görülen teknik beyanları öğrenmesi gerektiğini belirten Obdan, “Bu, malların üretiminin ormansızlaştırmaya katkıda bulunmadığını kanıtlayan gerekli belgelerle birlikte sevkiyatların yapıldığını doğrulamayı içerir. Gümrük memurları, ithalat ve ihracatta EUDR belgelerine uyumu kontrol etmeye hazır olmalı.
Yetersiz belgelendirme veya ormansızlaştırmayla bağlantılı ürünlere dair şüphe, gecikmelere, para cezalarına, malların iadesine neden olabilir” ifadelerini kullandı. Lojistik sağlayıcıların tedarik zinciri boyunca şeffaflığı sağlamada müşterilere yardımcı olması gerektiğini vurgulayan Obdan, “Nakliye şirketlerinin kargoyu yüklemeden önce etiketleme ve dokümantasyonu kontrol etmek için kendi durum tespit sistemlerini kurmaları gerekebilir” dedi.
Ormansızlaşma taahhütleri başladı
Son 30 yılda bazı ürünlerin tarımsal üretiminin yaklaşık 1.78 milyon kilometrelik alandaki ormanların yok olmasına yol açmasından hareketle 6 Aralık 2022’de AB, şirketlerin ormansızlaşma ve orman bozulmasıyla ilişkilendirilen ürünleri AB pazarına sunmasını veya AB’den ihracatlarının yapılmasını önlemek için Ormansızlaşmayı Önleme Yönetmeliği (EU Deforestation Regulation-EUDR) ilişkin anlaşmaya vardı. 29 Haziran 2023’te yürürlüğe giren EUDR, 30 Aralık 2024’ten itibaren uygulanacak. Sera gazı emisyonlarının yüzde 11’ine neden olan ormansızlaşma, talep gören kimi ürünlerin tarımsal üretimi için ormanların tarım arazilerine dönüştürülmesinden kaynaklanıyor.
İhlal halinde ödenecek cezalar
Para cezaları: Çevresel zarara ve ilgili ürünlerin değerine göre belirlenir. Tekrarlanan ihlalde ceza artar ve tüzel kişiler için maksimum ceza, yıllık ciroya göre en az %4’tür.
El koyma: İlgili ürünlere ve bu ürünlerle işlemlerden elde edilen gelirlere el konulabilir.
Geçici men: Kamu ihalelerinden ve kamu finansmanından 12 aya kadar geçici olarak men edilebilir.
Piyasadan men: Ciddi veya tekrarlanan ihlallerde ilgili ürünlerin piyasaya sürülmesi veya ihraç edilmesi geçici olarak yasaklanabilir.
Basitleştirilmiş özen yükümlülüğünden men: Ciddi veya tekrarlanan ihlallerde basitleştirilmiş özen yükümlülüğü uygulanması yasaklanabilir.
