Tuz neden dikkat edilmesi gereken bir madde? Ne yapıyor bize?
Dr. Ayça Kaya: Çok fazla tuz tükettiğimizde bu vücudumuzdaki sıvı elektrolit dengesini etkiliyor ve damar sertliği yapıyor. Tansiyonumuzu yükseltiyor. Bütün organlar damarla beslendiği için tansiyon yükseldiğinde göz, kalp, beyin gibi bu organlarda uzun vadede problemler ortaya çıkabiliyor. Küresel Hastalık Yükü çalışmasına göre her yıl dünyada 13 milyona yakın insan kalp damar hastalığı nedeniyle hayatını kaybediyor ve bunun da bir numaralı nedeni fazla tuz tüketmek, ikincisi trans yağ asidi olan yiyecekleri tüketmek, üçüncüsü de çok fazla şeker tüketmek.
Peki vücudumuza tuz girdiğinde ilk ne tetiklenir, hangi organda ne olur? Tuzun organlarımız üzerinde etkisi nedir?
Dr. Ayça Kaya: Tuzlu bir şey yediğimizde bu kanın damar içinde yoğunlaşmasına neden olur ve hücreler arasında sıvı elektrolit dengesinde bozulma olur. Bu da kişide kendisini susamak olarak gösterir. O yoğunlaşan kanı inceltmek için insanlar daha fazla su içer. Mesela bir turşu suyu içtiğinizde akşama kadar 5 litre su içseniz de yetmez size. Çünkü damarda yoğunlaşmaya neden olur. Kronik hastalığı olanlarda mesela hipertansiyon, kalp damar hastalıkları, böbrek yetmezliği olan insanlarda vücudun kompanse etme mekanizmaları da zayıfladığı için, bu yüksek kan basıncı, ona bağlı burun kanaması, göz içi kanaması, beyin kanaması hatta inme ya da felç gibi durumlar ortaya çıkabilir. Yine böbrek yetmezliği hastalarında mevcut sağlık durumunun daha da kötüleşmesine sebep olur. Sağlıklı insanlarda ilk başta çok ciddi bir bulgu ortaya çıkmayabilir. Ama kronik olarak tuzlu yemeye alıştığınızda da uzun vadede damarlarda sertleşmeye ve organlarda fonsiyon bozukluğu şeklinde kendini gösterir.
“DSÖ: Günde 5 gram tuz yiyin diyor”
Peki tuz neden yiyecekleri daha lezzetli yapıyormuş gibi bir hissiyat içindeyiz. Bu öğrenilmiş bir şey mi?
Dr. Ayça Kaya: Evet öğrenilmiş bir davranıştır. Bugün DSÖ’nün önerisi şu; 1 insanın günde 5 gram tuz tüketmesi yeterlidir diyor. 1 tatlı kaşığı. Bizim ülkemizde yapılan araştırmalar yaklaşık 18 gram tuz tüketildiğini göstermiş. Sağlık Bakanlığı’nın restoranlardan tuzun kaldırılmasına yönelik başlattığı uygulamayla 11 grama kadar düştü. Siz yemeklerinize hiç tuz atmasanız bile yediğiniz ekmeklerin, peynirin, zeytinin, tuzlu bisküvilerin içinde zaten gizli tuz kaynakları var. Mesela şalgam suları, turşular, salamura yiyecekler, hiç tüketilmesini önermediğimiz salam, sosis gibi yiyecekler bunlar çok yoğun miktarda tuz içeriyor. Bunlara karşı kişilerin uyanık olması çok önemli gerçekten.
Akşam tuzlu yenildiğinde ya da turşu tüketildiğinde vücut neden şişer?
Dr. Ayça Kaya: Tuz vücutta su tutuyor ve bu da kendini ödem şeklinde gösteriyor. Ertesi gün kilo artışı yaşabilirsiniz. Bu yağ hücrelerinin büyümeleri anlamında değil aslında. Bu tuzlu yemenizin vücutta su tutması sonrasında yaşanan bir değişiklik. Gün içerisinde bol su için hareket ettiğinizde bu gider.
“Doktorunuz aksini söylemiyorsa iyotlu tuz tüketin”
Son günlerde insanlarda organik beslenme adına işlenmemiş tuz tüketimi çok olmaya başladı. Organik tuz, Himalaya tuzu gibi. Son dönemlerde bizim klinikte en çok karşılaştığımız durum iyot eksikliği sebebiyle yaşanan tiroid sorunları. Tiroid bezleri az çalışıyor, guatr çıkıyor, nodüller çıkıyor. Tuzun fömülü Sodyumklorür’dür. İyot tuza sonradan eklenen bir mineraldir aslında. 80’li yıllarda Sağlık Bakanlığı’nın önerisiyle Türkiye’de tuzlar iyotlandı. İyotlu tuzlar da kullanıldıkça guatr görülme oranları, çocuklardaki gelişim bozukluğu, tiroid bezi hastalıkları oldukça azalmıştı. Ancak son 10 yıldır bilinçsizce iyotsuz tuz tüketimine bağlı tekrar tiroid ve guatr problemleri yaşamaya başladık. Doktorları onlara “iyotsuz tuz kullanman gerekiyor” demedikçe iyotlu tuz kullansınlar. Bütün sağlıklı insanların iyotlu tuz kullanmaları gerekiyor ki tiroid bezlerinde organ fonsiyon bozukluğu olmasın. Özellikle çocuklarda ve gebelerde tiroid çok önemli. Hele hele gebeliğin ilk 3 ayında bebeğin tiroidi olmadığı için annenin tiroid hormonlarıyla bebek büyüyor. Bu dönemde anne iyotsuz tuz kullanırsa bebeklerde gelişim gerilikleri ortaya çıkabilir. Çocuklarda özellikle iyotsuz tuz kullanımına bağlı guatr ya da tiroid hastalıkları veya büyüme gelişimi gerilikleri de olabilir. O nedenle ülkemizde evde kullanılan tuzun iyotlu olmasını tavsiye ederim.
Yaz aylarında terle vücuttan tuz atıldığını görüyoruz. Mevsimler arasında tuz tüketiminde değişiklik olmalı mı?
Dr. Ayça Kaya: Evet yazın su kaybı ve dolayısıyla sodium kaybı yaşanıyor. Ama yediğiniz yiyeceklerdeki gizli tuzları da düşününce ayrıca tuzlu beslenmenize gerek yok. Ancak yoğun spor ve idman yapan insanlarda baş dönmesi, baılma gibi durumlarla karşılaşılabilinir. Bu durumda da eğer kişinin tansiyon ya da böbrek problem yoksa günde 1-2 şişe maden suyu içerek bu kaybettiği tuzu yerine koyabilir.
Peki vücudumuzda tuzu biriktiriyor olabilir miyiz? Bu nasıl anlaşılır?
Sabah kalktığınızda ayaklarınızda şişlik varsa, yüzükleriniz parmağınıza zor geliyorsa, akşam üstü çorabınızı indirdiğinizde bileğinizde izi kalıyorsa, fazla tuz tüketiyorunuzdur. Bol su içmeniz lazım ve hareket edip, dolaşımı artımak çok önemli. 30-40 dakikada bir masadan kalkıp hareket etmek iyi gelir.
