NİYET ETMEDEN ORUÇ TUTMANIN FIKHİ DAYANAKLARI NELERDİR?
İslam hukukunda orucun farz kılındığı ayetler ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) uygulamaları, orucun niyetle şekillendiğini gösterir. “Ameller niyetlere göredir” hadisi, ibadetin özünde niyetin zorunluluğunu vurgular. Diyanet İşleri Başkanlığı da bu hadis ve ilgili ayetleri temel alarak farz oruçlarda niyetin şart olduğunu belirtir. Fıkıh kitaplarında, niyet olmadan ibadetin Allah’a yönelme bilincini içermediği, dolayısıyla geçerli sayılmayacağı yazılıdır. Bu bağlamda Şafii, Hanefi, Maliki ve Hanbeli mezheplerinin hepsi, özellikle farz oruçlarda niyetin gerekliliği üzerinde ittifak etmiştir. Nafile oruçlarda ise günün erken saatlerinde niyet etme gibi farklı yorumlar bulunsa da farz oruçta niyet asla ihmal edilmez.
NİYET ETMEDEN ORUÇ VE SEHVEN YEMEK YEME DURUMU NASIL DEĞERLENDİRİLİR?
Niyet etmeden başlanan bir oruç, fıkhen ibadet statüsünde değildir. Bu nedenle sehven (yanılarak) yemek yeme gibi durumlar, aslında var olmayan bir orucu bozmuş olmaz. Diyanet’e göre, sehven yemek içmek bile gerçek bir orucu bozmazken, niyetin hiç yapılmamış olması ibadeti başlatmadığı için orada bozulma söz konusu değildir. Yine de günü oruç tutar gibi geçiren bir kişi, imsak vaktinden sonra niyet etmediği için geçerli bir ibadet içinde sayılmaz. Sehven yeme durumunun hükmü genelde niyetli bir oruç için ele alınır. Bu sebeple niyet eksikse sehven yemek, orucun var olmadığı ortamda gerçekleştiğinden, kaza mecburiyeti yine niyetsizlikten kaynaklanır.
NİYET ETMEDEN ORUÇ İLE İLGİLİ DİYANET’İN GÖRÜŞÜ NEDİR?
Diyanet İşleri Başkanlığı, farz oruçlarda niyetin zamanında yapılmasını temel bir şart olarak ortaya koyar. Özellikle Ramazan ayı orucunda, niyetin geceden veya imsak vakti girmeden önce getirilmesi gerektiği vurgulanır. Eğer bu vakit geçtikten sonra niyet edilirse, oruç sahih olmaz. Bu hüküm, “ibadette şuur” ilkesine dayanır. Diyanet kaynaklarında yer alan bilgilere göre, nafile oruçlarda gün içinde niyet etmenin sınırlı bir esnekliği olsa da farz ibadetlerde niyetin vakti geçerse oruç geçersiz sayılır. Dolayısıyla Diyanet’in resmi fetva ve açıklamalarında, “niyet etmeden oruç” tabirinin doğru olmadığı ve mutlaka kaza yoluyla telafinin gerektiği ifade edilir.
NİYET ETMEDEN ORUÇ FAKİHLERİN GÖRÜŞÜNE GÖRE CAİZ MİDİR?
Fıkhi mezheplerin tamamına göre, farz oruçlarda niyet şarttır. Hanefi, Şafii, Maliki ve Hanbeli mezheplerinin hepsi, Ramazan orucu gibi farz ibadetler için geceden niyet edilmesi gerektiğini belirtir. Bu görüşlere göre niyet olmadan oruç tutmak caiz sayılmaz. Sadece nafile oruçlar konusunda, gün içinde yiyip içmemiş olmak kaydıyla öğleye kadar niyet edilebileceği yönünde bazı esneklikler vardır. Fakat farz oruçlarda bu esneklik geçerli değildir. Diyanet de aynı doğrultuda fetva vermekte, “niyet” kavramının orucu ibadet statüsüne taşıyan esas unsur olduğunu vurgulamaktadır. Bu nedenle fıkhi açıdan niyetsiz orucun caizliği söz konusu değildir ve kaza gerekir.
