Bulgaristan‘ın Utro gazetesi muhabiri Wanda Zembruska, 110 yıl önce her cephesinde kanlı muharebelerin yaşandığı Çanakkale Savaşları’nı dünyaya duyuran tek kadın gazeteci olarak basın tarihine adını yazdırdı.
1915 yılı temmuz ayında, Osmanlı-Bulgar Hudut Tashihi Anlaşması’nın görüşmelerini aktarmak üzere İstanbul’a gelen Zembruska, Çanakkale Cephesi’ni yerinde gözlemlemek için büyük bir çaba gösterdi. Yaklaşık bir ay boyunca cephenin yakınlarına ulaşmanın yollarını arayan Zembruska, sonunda Tekirdağ üzerinden Gelibolu Yarımadası’na ulaştı. Burada, 10 gün boyunca bomba ve havan mermilerinin altında, savaşın tüm şiddetini ve zorluklarını yerinde gözlemleyerek raporlar hazırladı.
MUSTAFA KEMAL’İN STRATEJİK LİDERLİĞİ
Zembruska mektuplarında, Anafartalar Grubu Komutanı Mustafa Kemal ile gerçekleştirdiği görüşmelerde, onun askeri stratejilerine ve liderlik yeteneklerine hayran kaldığını aktarıyor. Zembruska, Mustafa Kemal’in karargahındaki çalışmaları ve kendisinin soğukkanlı yönetim tarzını “Her şeyi maharetli bir satranç oyuncusu gibi yönetiyor” şeklinde tanımlıyor. Zembruska, Mustafa Kemal’in savaş alanındaki kararlarının, yüksek zeka ve dikkat gerektiren bir stratejik planlama süreci olduğunu vurguluyor.
SAVAŞIN KADERİ: ANAFARTALAR
Zembruska mektuplarında İngilizlerin Anafartalar’a yapacağı taarruza denk gelen bir zamanda Mustafa Kemal’in karargahına yaptığı ziyarete de yer veriyor. Ziyaret sırasında, Mustafa Kemal’in askerlerine verdiği moral ve onun soğukkanlı yönetimi hakkında önemli gözlemler yapan Zembruska, Mustafa Kemal’in savaşı kazandığı taktiği ve “Merminiz yoksa süngünüz var” sözünü de mektuplarına taşıdı.
Mektubunda, bir kurmay hekimin, püskürtme planının dahiyane şekilde çizilmiş olduğunu söylediğini aktaran Zembruska, “Hakikaten de böyle olduğu anlaşılıyor, mademki İngiliz dört saattir takviye güçleriyle saldırıyor ve yeni 2,5 tümen daha atıyor 20 kilometrelik bir cepheye. (Gelibolu Yarımadası’nın bütün muharebe hattı 50 kilometre civarında) Büyük kruvazör ve vapurların bataryaları da taarruza destek veriyor ve bütün bunlar boşuna. Türkler, öfkeli deniz dalgalarının parçalandığı bir kayalık gibi duruyor.” ifadesini kullandı.
ÇANAKKALE’NİN GİZEMLİ YÜZÜ
Zembruska’nın, Çanakkale Cephesi’ne dair yazdığı mektuplar, savaşın önemli anlarını ve Mustafa Kemal’in liderlik özelliklerini gözler önüne seriyor. Gazeteci, savaşın insani boyutlarına da dikkat çekerek, Mehmetçik’in direncini ve Türk ordusunun zafer kazanmasındaki rolünü yazılarında dile getirdi. Zembruska’nın yazdığı bu mektuplar, hem savaşın detaylarına ışık tuttu hem de Mustafa Kemal’in liderliğini daha geniş bir kitleye tanıttı.
TARİHE IŞIK TUTAN MEKTUPLAR
Zembruska’nın, Çanakkale cephesinden gazetesine gönderdiği mektuplar, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Slav Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Bulgar Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Mevsim’in çevirisiyle 2019 yılında yayımlanan “Muhabirimiz Çanakkale Cephesi’nden Bildiriyor” kitabında yer aldı.
Zembruska, sadece bir savaş muhabiri olarak değil, aynı zamanda savaşın insanlık boyutunu anlatan bir tarih yazarı olarak da öne çıktı.
BASIN VE SANSÜR
Çanakkale Cephesi’ne giden Zembruska, sadece yazdığı haberlerle değil, savaşın sansür edilen yönlerine dair de önemli bilgilere ulaştı. Gazeteciler, cepheye gitmeden önce askeri yetkililer tarafından bilgilendirilmiş ve yazdıkları haberler Sansür Dairesi tarafından incelenmiştir. Bu dönemde basının rolü büyük bir önem taşırken, Zembruska ve diğer gazeteciler, gerçekleri halkla buluşturma noktasında önemli bir görev üstlenmişlerdir.
