NASA, evrenin kökenlerini ve galaksilerin tarihini anlamak için tasarlanan SPHEREx (Spectro-Photometer for the History of the Universe, Epoch of Reionization and Ices Explorer) adlı uzay teleskobunu başarıyla yörüngeye fırlattı. SpaceX’in Falcon 9 roketiyle gerçekleştirilen bu fırlatma, bilim dünyasında büyük bir heyecan yarattı. SPHEREx, evrenin genişlemesi ve yaşamın temel yapı taşlarının izlerini araştırmak için kızılötesi ışıkta gökyüzünü tarayacak.
GÖREVİN BİLİMSEL HEDEFLERİ
SPHEREx, evrenin erken dönem genişlemesini anlamak için tasarlandı. Büyük Patlama’dan hemen sonra gerçekleşen ve “kozmik enflasyon” olarak adlandırılan bu genişleme, evrenin boyutlarını trilyonlarca kat artırdı. Teleskop, 450 milyondan fazla galaksiyi haritalayarak bu fenomenin fiziksel temellerine ışık tutmayı hedefliyor. Ayrıca, Samanyolu’ndaki 100 milyondan fazla yıldızın 3 boyutlu haritasını çıkararak galaksimizdeki yaşamın temel yapı taşlarını araştıracak.
SPHEREx, yalnızca büyük galaksileri değil, diğer teleskopların tespit edemediği kadar küçük, dağınık veya uzak galaksilerin toplam ışık yayılımını da ölçebilecek. Bu, evrendeki tüm ışık kaynaklarının daha kapsamlı bir resmini sunacak.
SPHEREx’in bilimsel hedefleri yalnızca evrenin tarihini anlamakla sınırlı değil. Teleskop, Samanyolu’ndaki yıldızlararası gaz ve toz bulutlarında su ve karbon dioksit gibi yaşamın temel yapı taşlarını arayacak. Bu bulgular, yeni yıldız ve gezegenlerin oluşum süreçlerinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacak.
TEKNOLOJİK ÖZELLİKLER VE ÇALIŞMA PRENSİBİ
SPHEREx, evrenin sırlarını keşfetmeye yönelik geliştirilen gelişmiş kızılötesi hiperspektral görüntüleme sistemiyle öne çıkıyor. Teleskop, gökyüzünden gelen ışığı topladıktan sonra, özel optik dizaynı sayesinde bu ışığı 102 ayrıntılı spektral kanala ayırmaya yarayan bir difraksiyon ızgarası ve lineer değişken filtre kombinasyonu kullanıyor. Bu teknoloji, her bir pikselden elde edilen ışık tayfını ayrıntılı olarak kaydederek, yıldızlar, galaksiler ve interstellar ortamın kimyasal bileşenleri ile fiziksel özelliklerine dair derin analizler yapma imkanı sunuyor.
SPHEREx’in optik sistemi, düşük çözünürlüklü ancak geniş kapsamlı tayf analizi için özel olarak optimize edildi. Bu sistem, her gözlem noktasında ışığın içerdiği kimyasal elementler, enerji dağılımları gibi detayların tespitine olanak tanır. Gelişmiş sensör ve algoritmalar, zayıf ışık kaynaklarından bile yüksek hassasiyetle veri toplayarak, evrenin derinliklerindeki küçük farkları bile belirleyebilmektedir.
Ayrıca, teleskop, yörüngede geçireceği iki yıl boyunca gökyüzünü defalarca tarayarak, her bölgenin spektral imzasını zaman içinde değişen detaylarıyla birlikte kaydetmeyi amaçlıyor. Bu sürekli tarama işlemi, yalnızca geniş alanı kapsayan benzersiz bir spektral harita oluşturmakla kalmıyor; aynı zamanda kozmik enflasyon, galaksi oluşumu ve yıldız evrimi gibi karmaşık süreçleri ortaya çıkarmak için esnek veriler sunuyor. Elde edilen devasa veri seti, evrenin yapısal ve kimyasal evriminin derinlemesine anlaşılabilmesi için bilim insanlarına eşsiz bir kaynak oluşturacak.
